Psychoterapia – dlaczego warto sobie pomóc?

W życiu każdego z nas prędzej czy później pojawiają się momenty, w których doświadczamy silnego cierpienia psychicznego. Większość z nas radzi sobie z tym całkiem nieźle, jednak są osoby, które to cierpienie przerasta, niejednokrotnie prowadząc do różnego rodzaju zaburzeń psychicznych czy nawet chorób. Choć ten stan wydaje się wtedy trudny do przezwyciężenia, a nawet beznadziejny, istnieją skuteczne sposoby radzenia sobie z nim.

Jednym z nich jest psychoterapia. W związku z tym dzisiaj odpowiem między innymi na pytania: Co to jest psychoterapia i na czym polega? Ile trwa psychoterapia? Jakie są nurty terapeutyczne? Jak wygląda psychoterapia? A także dlaczego nie warto się jej bać?

Psychoterapia – na czym polega?

Odpowiadając na pytanie, na czym polega psychoterapia, warto poruszyć kilka kwestii.

Przede wszystkim psychoterapia jest formą leczenia problemów psychicznych, emocjonalnych i behawioralnych poprzez rozmowę z wykwalifikowanym terapeutą. Celem psychoterapii jest pomaganie osobom w zrozumieniu i przepracowaniu trudności, poprawie ich samopoczucia i funkcjonowania oraz rozwijaniu zdrowszych mechanizmów radzenia sobie z problemami.

Psychoterapia może przyjmować różne formy i opierać się na różnych podejściach, czyli tak zwanych nurtach. W jednych nurtach spostrzega się psychikę przez pryzmat odczuwanych myśli, a w innych przez pryzmat zachowań. Jeszcze inne skoncentrowane są na konfliktach wewnętrznych i mechanizmach obronnych, które istnieją w nieświadomości, a naszym zadaniem jest uświadomienie ich sobie.

Psychoterapia zazwyczaj odbywa się indywidualnie, czyli w relacji jeden na jeden z terapeutą. Inne formy psychoterapii to: psychoterapia dla par, czyli terapia małżeńska lub partnerska, psychoterapia grupowa, odbywająca się w kilkuosobowych grupach, a nawet psychoterapia dzieci i rodzinna, charakteryzująca się prowadzeniem terapii z całą rodziną, aby poprawić jakość środowiska, w którym ona funkcjonuje. Psychoterapia zwykle odbywa się regularnie (na przykład raz w tygodniu) i może trwać od kilku tygodni do nawet kilku lat, w zależności od wybranego nurtu, potrzeb pacjenta i jej celu.

Psychoterapia – w czym pomaga?

Psychoterapia może pomagać w wielu różnych obszarach życia i radzeniu sobie z różnorodnymi problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi. Oto kilka przykładów dysfunkcji, w których psychoterapia może być pomocna.

1. Zaburzenia i choroby psychiczne (depresja, stany lękowe, nerwice, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia odżywiania, zaburzenia osobowości, psychozy).
2. Problemy emocjonalne (niska samoocena, kryzys egzystencjalny, słabe radzenie sobie ze stresem, z regulacją emocji czy trudności w radzeniu sobie z żałobą).
3. Relacje interpersonalne (problemy w relacjach partnerskich, społecznych i zawodowych, konflikty rodzinne).
4. Trauma i stres (przepracowanie traumatycznych doświadczeń, radzenie sobie z chronicznym stresem).
5. Zachowania destrukcyjne (uzależnienia, zachowania autodestrukcyjne, takie jak samookaleczanie czy próby samobójcze).
6. Rozwój osobisty (lepsze zrozumienie siebie i swoich potrzeb, zwiększenie samoświadomości, rozwój umiejętności radzenia sobie z problemami). Psychoterapia pomaga pacjentom w odkrywaniu i zrozumieniu głębszych przyczyn ich problemów oraz w rozwijaniu zdrowszych mechanizmów radzenia sobie z nimi. Dzięki regularnym sesjom terapeutycznym pacjenci mogą nauczyć się lepiej zarządzać swoimi emocjami, poprawić relacje z innymi ludźmi oraz zwiększyć ogólną jakość swojego życia. Dla porównania, rozwój osobisty w coachingu ukierunkowany jest bardziej na osiąganie celów, natomiast w psychoterapii rozwój ten wynika z leczenia bólu psychicznego.
7. Proces resocjalizacji – terapię stosuje się także w więzieniach jako część procesu resocjalizacji więźniów, często – wbrew powszechnemu przekonaniu – z dużym sukcesem.

Podsumowując powyższe punkty, można łatwo zauważyć, że psychoterapia pomaga przede wszystkim w redukowaniu cierpienia psychicznego pacjenta. Cierpienie to może mieć różne przyczyny, natomiast punktem wspólnym dla wszystkich pacjentów jest wynikająca z niego subiektywna potrzeba zmiany swojego życia na lepsze.

Kim jest psychoterapeuta?

Psychoterapia prowadzona jest przez psychoterapeutę, czyli osobę odpowiednio przeszkoloną w udzielaniu profesjonalnej pomocy. Terapeuci stosują różne podejścia i techniki terapeutyczne, które mogą obejmować takie terapie jak: psychoanaliza, psychoterapia behawioralno-poznawcza, psychoterapia psychoanalityczna, psychoterapia ericksonowska, psychoterapia uzależnień czy psychoterapia systemowa. Ważne jest, aby psychoterapeuta miał odpowiednie wykształcenie i doświadczenie w zakresie psychologii lub psychiatrii oraz przestrzegał kodeksu etycznego i zawodowego.

W wielu krajach psychoterapeuci są zobowiązani do posiadania odpowiednich licencji i certyfikatów, które potwierdzają ich kwalifikacje. Na przykład w Polsce psychoterapeutą często jest osoba posiadająca tytuł magistra psychologii (choć nie jest to warunek konieczny, jednak istotny z punktu widzenia diagnozy pacjenta, która ma miejsce podczas konsultacji psychologicznych) i mająca ukończone dodatkowe szkolenia (także medyczne) w konkretnej dziedzinie oraz superwizje, które pozwalają mu na profesjonalne wykonywanie zawodu.

Większość szkoleń psychoterapeutycznych trwa cztery lata i warto zweryfikować, czy psychoterapeuta faktycznie ukończył dane szkolenie. Czasem się zdarza, że terapeuta jest w trakcie certyfikacji i pomimo tego, że jest przeszkolony do prowadzenia psychoterapii, to jednak z etycznego punktu widzenia powinien zasygnalizować pacjentowi, że nadal się certyfikuje.

Rodzaje psychoterapii

Istnieje wiele rodzajów psychoterapii, które różnią się pod względem podejścia teoretycznego, technik i celów terapeutycznych. W sumie można wyróżnić około 400 różnych nurtów, w związku z czym trudno byłoby mi opisywać chociaż większość z nich, dlatego przedstawię kilka moim zdaniem głównych, najczęściej spotykanych w Polsce.

1. Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT, Cognitive Behavioral Therapy) – to terapia skoncentrowana na identyfikacji oraz zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowania. Jest skuteczna w leczeniu na przykład depresji, lęku, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych czy zaburzeń odżywiania. Obejmuje raczej krótkoterminową współpracę.
2. Psychoterapia psychodynamiczna – opiera się na teorii psychoanalitycznej Zygmunta Freuda. W terapii psychodynamicznej skupiamy się na nieświadomych procesach psychicznych oraz przeszłych doświadczeniach i ich wpływie na obecne zachowania. Jest to często terapia długoterminowa trwającą nawet do kilku lat.
3. Psychoterapia humanistyczna – skupia się na osobistym wzroście, samorealizacji i samopoznaniu. Najbardziej znane podejścia humanistyczne obejmują terapię skoncentrowaną na kliencie Carla Rogersa oraz terapię Gestalt Fritza Perlsa. Terapia humanistyczna trwa zazwyczaj do kilku/kilkunastu miesięcy.
4. Psychoterapia poznawcza (CT, Cognitive Therapy) – skupia się na modyfikacji zniekształconych myśli pacjenta, które wpływają na jego emocje oraz zachowania. W swoich założeniach jest podobna do terapii poznawczo-behawioralnej, ale bardziej koncentruje się na procesach myślowych. Trwa do kilku tygodni/miesięcy.
5. Psychoterapia behawioralna (BT, Behavioral Therapy) – terapia behawioralna ma na celu modyfikację niepożądanych zachowań pacjenta poprzez wykorzystanie przez terapeutę rozmaitych technik i metod. Zaliczają się do nich na przykład: metoda ekspozycji, czyli stopniowe wystawianie pacjenta na źródło jego lęku, lub stopniowa desynsetyzacja, która polega na sukcesywnym odwrażliwianiu pacjenta na szkodliwe zachowanie. Terapia ta stosowana jest między innymi w leczeniu fobii, lęków i zaburzeń zachowania i jest terapią krótkoterminową.
6. Psychoterapia systemowa i rodzinna – to dwa rodzaje terapii, z których pierwsza skupia się na relacjach w środowisku rodzinnym pacjenta, a druga na systemie, w jakim funkcjonuje, niekoniecznie jako jednostka. W terapiach tych analizuje się dynamikę w grupie i dąży do poprawy komunikacji w niej, a także do rozwiązywania konfliktów grupowych. Oba te rodzaje psychoterapii trwają do kilku/kilkunastu tygodni
7. Psychoterapia akceptacji i zaangażowania (ACT) – to terapia, która powstała jako pewien odłam CBT, jednak w niektórych kluczowych koncepcjach różni się od terapii poznawczo-behawioralnej. W ACT przede wszystkim łączy się techniki behawioralne z akceptacją i uważnością, ucząc się akceptowania trudnych emocji i myśli zamiast ich zmiany i jednocześnie angażując się w wartościowe działania. Psychoterapia ta trwa najczęściej do kilku miesięcy.
8. Psychoterapia integratywna – charakteryzuje się łączeniem technik z wielu szkół terapeutycznych. Psychoterapeuci integratywni pracują więc behawioralnie, poznawczo, psychodynamicznie czy rodzinnie, stosując odpowiednie podejście w zależności od potrzeb pacjenta, co sprawia zarazem, że czas trwania tej terapii jest bardzo różny.

Każdy rodzaj psychoterapii charakteryzuje się unikalnym podejściem i technikami, a dobór odpowiedniego typu terapii zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz specyfiki problemów i nasilenia objawów, z jakimi się boryka, dlatego decyzja o wyborze konkretnego nurtu powinna należeć do niego. Warto jednak korzystać z kilku nurtów, dzięki czemu pacjent zyskuje możliwość spojrzenia na swoje problemy z różnych perspektyw.

Ile może trwać psychoterapia?

Powyżej wspomniałem, ile w przybliżeniu trwa psychoterapia, ale czas każdej terapii (oraz czas sesji) jest tak naprawdę umowny. W rzeczywistości czas trwania terapii zależy od jej celu, indywidualnych potrzeb pacjenta oraz przede wszystkim problemu, z jakim się mierzy.

Spotkania trwają zazwyczaj od 50 minut (podczas terapii CBT czy psychodynamicznej) do nawet 1,5 godziny (podczas terapii systemowej), a sama terapia może trwać od kilku tygodni (terapia behawioralna) czy kilku miesięcy (terapia CBT) do nawet kilku lat (terapia psychodynamiczna i psychoanaliza).

Należy jednak pamiętać, że jedna osoba będzie robić szybsze postępy od drugiej w tym samym nurcie, ponieważ wiele zależy od naszego poziomu samoświadomości, zasobów czy zaangażowania w proces terapeutyczny. Warto także pamiętać, że terapia to nie wyścigi i każda osoba powinna przechodzić proces terapeutyczny zgodnie z własnymi indywidualnymi predyspozycjami i potrzebami. Liczy się to, żeby stawiać małe, ale stabilne kroki do przodu i stopniowo radzić sobie z własnymi trudnościami.

Kiedy udać się na psychoterapię?

Na psychoterapię warto się udać w momencie, w którym poczujemy, że sobie nie radzimy. Zazwyczaj kiedy już pomyślimy o tym, że dobrze byłoby poszukać pomocy, to jest to wyraźny sygnał, że najprawdopodobniej warto pójść na terapię.

W przeciwieństwie do konsultacji psychologicznych podczas terapii zajmujemy się leczeniem chorób i zaburzeń psychicznych takich jak między innymi zaburzenie borderline, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia nastroju czy zachowania. Dlatego wskazaniem do udania się na terapię jest występowanie tych przykładowych zaburzeń.

Na terapię warto pójść również w momencie, kiedy udaliśmy się do lekarza psychiatry, a ten wdrożył leczenie farmakologiczne. Należy pamiętać, że leki co do zasady zmniejszają jedynie objawy choroby, dlatego – zgodnie z obecnym stanem wiedzy oraz zaleceniami WHO – podstawową formą leczenia pozostaje psychoterapia. To podczas terapii ingerujemy we własną psychikę, zajmujemy się swoimi zaburzeniami i wdrażamy zmiany w funkcjonowaniu, dlatego zdecydowanie warto nie korzystać wyłącznie z jednej gałęzi medycyny, jaką jest psychiatria, ale udać się na terapię także w przypadku stosowania leczenia psychofarmakologicznego.

Dlaczego nie warto bać się psychoterapii?

Wiele osób obawia się psychoterapii, przez co nie podejmuje jej, jednak ich wątpliwości i obawy – jak to obawy – często są irracjonalne. Większość z nich wynika z błędnych przekonań dotyczących tego, że psychoterapeuta w jakiś sposób zmieni naszą osobowość albo że doświadczymy w trakcie terapii silnego bólu psychicznego.

To prawda, że podczas psychoterapii czasem musimy się zmierzyć trudnymi emocjami, jednak zawsze celem tego jest poprawa naszego funkcjonowania. Poruszanie emocjonalnych osobistych wątków z naszego życia prowadzić ma do tak zwanego katharsis, czyli psychicznego oczyszczenia z towarzyszącego nam bólu. Terapeuta nie zmienia też w żaden sposób naszej osobowości – nie ma on nawet takiej mocy. Pomaga nam jedynie nauczyć się konkretnych technik i metod radzenia sobie z problemami, abyśmy mogli poprawić jakość naszego funkcjonowania.

Dlatego zdecydowanie nie należy bać się psychoterapii i warto z niej korzystać jak z jednego ze sposobów na poprawę jakości naszego życia. Kto wie, jak bardzo polepszy się nasza egzystencja, kiedy zdecydujemy się w końcu poprosić o pomoc.